Ta thử hình dùng sau WikiLeaks mà hiện chủ yếu tập trung vào Hoa Kỳ dần dần sẽ có riêng các mạng UKLeaks, VinaLeaks, ChinaLeaks, IslamLeaks thì mọi chuyện sẽ ra sao?
Người ủng hộ ông Julian Assange ngoài tòa án London tự bịt miệng để phản đối vụ bắt ông.
Những nơi vô cùng nguy hiểm như Irag, Afghanistan thì chỉ có các phóng viên kỳ cựu của BBC News được cử đi, còn chốn độc đáo như sa mạc Sahara, Nam Cực, Trung Á hay thánh địa Jerusalem vì không liên quan đến vùng mình đưa tin nên đi công tác là chuyện hơi khó, nếu thích thì cứ tự mua vé làm du khách thôi.
Anh Quốc khó khăn kinh tế, châu Âu khủng hoảng đồng euro là những điều tác động đến tâm trí của chúng tôi hàng ngày nhưng việc chính vẫn là đưa tin Việt Nam và Trung Quốc, Bắc Hàn hay Campuchia, Miến Điện bởi đó là tiêu chí hàng đầu của Ban Tiếng Việt.
Và tin tức thì cứ hết ngày này sang tháng khác, toàn chuyện xảy ra ở chốn xa vời, khiến phóng viên ghế bành thấy cái giá trị công việc của mình sao mà khó định đoạt, tác động cũng khó đo lường.
Cho đến khi vụ Wikileaks nổ ra thì tôi mới thấy sức mạnh của ngôn từ, của văn bản, điện tín, của những chuyện do những nhà báo hoàn toàn làm việc từ văn phòng tung ra sau khi ký kết với mạng của nhân vật quái chiêu chưa từng có, ông Julian Assange.
Hiện nay các bình luận từ Anh, Mỹ sang Ý, Pháp, Trung Đông, châu Phi, châu Á đều chưa đồng ý được là tác động của Wikileaks với chính giới toàn cầu ra sao.
Bên bảo cũng chỉ ồn ào, làm xấu mặt người này người kia rồi qua đi, bên nói vụ này thay đổi các ngành tình báo, ngoại giao và cả cách làm báo.
Những người chỉ trích nói WikiLeaks nay không chỉ gây chuyện xấu hổ cho một số chính khác, mà đang dần trở nên nguy hiểm, vô trách nhiệm.
Lộ ra trần trụi?
Ở văn phòng, chúng tôi cũng bàn xem, đầu tiên gọi WikiLeaks là gì trong tiếng Việt.
Nói là chuyện 'rò rỉ tin mật' hay 'điện tín' (leaked cables) cũng không sai.
Mà gọi là 'tin tình báo bị tiết lộ' cũng đúng.
Đi vào văn hóa dân gian: hình Thủ tướng Đức, Tổng thống Mỹ và Thủ tướng Ý và ông Julian Assange bằng sứ bày bán tại Naples mùa Giáng Sinh.
Nhưng tôi nghĩ gọi thế chỉ mô tả được hiện tượng chứ không phải bản chất và tham vọng của ông Julian Assange và những người cùng ông ta tung ra các bản tin đang làm đảo lộn chuyện thời sự quốc tế.
Gọi là Wiki, tôi nghĩ họ có ý coi đó như một bách khoa toàn thư về nội dung, và một kênh thông tin về mặt kỹ thuật, nối phần bí mật của chính giới quốc tế với phần công khai, kể cả khi sự công khai đó là cách hô to: Hoàng đế cởi truồng!
Bộ Bật mí Toàn thư này, theo tôi, đã và đang có tác động vừa mạnh mẽ, vừa lâu dài làm thay đổi hoàn toàn nghề báo quốc tế.
Về tác động gây choáng, gây chấn động tức thời, nó đã là một cơn sóng thần tsunami về tin tức.
Về lâu dài, nó lại cứ nhả ra dần, rò rỉ dần và ngấm dần vào mọi lĩnh vực, và sẽ còn lan rộng từ chính trị sang các ngành khác.
Chứng khoán ở Mỹ đã sụt một chút hôm vừa rồi sau khi WikiLeaks nói sẽ công bố cả các tin mật bị lộ về giới doanh nghiệp ở Wall Street.
Giới viết sử, các lãnh đạo đang hoặc sắp soạn hồi ký chắc chắn không thể không đọc và 'tư vấn' với hàng trăm nghìn tài liệu WikiLeaks tung ra.
Nghề nghiên cứu truyền thông (media studies) sẽ sản sinh ra các thạc sĩ, tiến sĩ chuyên về Wikileaks.
Nhưng chỉ nói riêng về nghề báo thì như tôi vừa nêu, vụ Wikileaks cho thấy không cần phải sang Afghanistan, Iraq hay xâm nhập vào Zimbabwe, Miến Điện và Bắc Hàn mới có được bài viết đáng giá.
Vì nếu nghề báo thực sự là nghề đưa tin, tìm ra các câu chuyện dư luận quần chúng muốn biết, và ai đó muốn che dấu đi, thì cái mỏ Wikileaks này quả là sân chơi dư sức cho nhiều BBC, CNN, New York Times, The Guardian, Le Monde, Der Spiegel v.v.
Hóa ra làm phóng viên ghế bành không nhất thiết là một công việc buồn tẻ, miễn là làm đúng thiên chức tìm tin, moi tin và công bố một cách có trách nhiệm.
Ở đây có sự khác biệt giữa việc đăng bài thô dạng tư liệu của WikiLeaks mang nhiều tính giang hồ và việc biên tập lại của các báo lớn.
Nhưng chính sự quái dị, bất chợt, phi truyền thống của Wikileaks đang là thách thức cho các cơ quan truyền thông có tên tuổi và các nhà báo gạo cội.
Vừa ẩn hiện khôn lường, các cú tiết lộ không phải là dạng trang tin xã hội, tin mạng tùy hứng, xả stress, chống phá lung tung mà có chiến lược 'ra quân' rất thâm sâu.
Thời điểm họ tung ra các nội dung cũng không phải là tình cờ.
WikiLeaks không phải là dạng trang 'bất đồng chính kiến' vì đã và sẽ còn hợp tác với nhưng tờ báo đầy uy tín ở Âu Mỹ nên các tiết lộ đến được công chúng qua cả mạng, báo in và các diễn đàn chính thống.
Vì thế, sau WikiLeaks, mọi chuyện sẽ trở nên khác hẳn.
Hiện ông Assange đã bị bắt theo cáo buộc liên quan đến tình dục, khiến một số blogger ở đùa rằng Thuỵ Điển 'mượn điều 88 của Việt Nam'.
Chưa rõ việc xử ông ra sao nhưng nhân vật 39 tuổi này đã đi vào văn hóa dân gian châu Âu: hình bằng sứ của ông được bày bán mùa Giáng Sinh này ở Ý, bên cạnh hình Tổng thống Obama và các nhân vật lãnh đạo quốc tế.
Kể cả khi không còn Julian Assange chỉ đạo, một mạng lưới những người cộng tác hay sẵn sàng ủng hộ WikiLeaks vẫn còn đó, mà con số này có thể lên tới hàng trăm nghìn.
Chưa kể, nếu mạng này bị đóng - một điều khó xảy ra về mặt kỹ thuật - thì không có gì đảm bảo là sẽ không có các mạng khác, học theo cách lấy tin có hệ thống và tuồn ra ngoài.
Công tác bảo mật sẽ tiếp tục được tăng cường nhưng kể từ khi có điện tín và nhất là Internet, việc đảm bảo thông tin liên lạc hoàn toàn không bị 'bật mí' trở nên không tưởng.
Ta thử hình dùng sau WikiLeaks mà hiện chủ yếu tập trung vào Hoa Kỳ dần dần sẽ có riêng các mạng UKLeaks, VinaLeaks, ChinaLeaks, IslamLeaks thì mọi chuyện sẽ ra sao?
